Er is nu wetenschappelijk bewijs: werken zonder baas is goed voor het geluksgevoel. Om preciezer te zijn, een baas hebben vergroot de kans dat je je werk zinloos vindt. Wanneer we iemand kunnen helpen op het werk, geeft dat vaak het meeste geluk.

2016 is hard bezig het jaar van de zingeving te worden. Steeds vaker hoor je de vraag waarom we eigenlijk werken. Er was een tijd dat je vooral van je werk verlangde dat het salaris op tijd werd gestort, en dat de broodjes in de kantine vers waren. Das war einmal. De huidige werknemer – en vooral de jonge digital native die organisaties zo graag binnenhalen – verlangt uitdagend en zinvol werk. Een bijdrage leveren. Het verschil maken.

Neus maar even rond op nieuworganiseren.nu, de site van de zelfsturingcommunity, om te zien hoezeer het thema speelt. Hebben we misschien bullshitbanen, waar we niks aan vinden, vraagt Nura Rutten zich af. Wat is het nut van ons werk, wil Leonie Wolters in haar podcast voor VPRO Dorst weten. Wie kan vertellen waar het werkgeluk in te vinden is, stellen Pim de Morree en Joost Minnaar zich de vraag. Ze vliegen naar de VS om het antwoord te achterhalen. Probleem voor Rutten, Wolters, de Morree, Minnaar en alle andere gelukszoekers, is dat er verrassend weinig onderzoek naar de zin van werken beschikbaar is, zoals twee Britse wetenschappers onlangs concludeerden. Wat maakt dat we werk als zinvol dan wel -loos ervaren? Weinig over bekend.

Catherine Bailey en Adrian Madden, de twee onderzoekers, gingen zelf maar aan de slag. Ze namen bij 135 mensen met uiteenlopende beroepen diepte-interviews af over de omstandigheden van en voorwaarden voor zingeving. De onderzoekers hadden verwacht dat de betekenis van werk onder meer samen zou hangen met de leiderschapsstijl: als de werknemers bijvoorbeeld een mens- in plaats van een resultaatgerichte baas hadden, zouden ze hun werk misschien zinvoller vinden. Tot hun verrassing zagen ze daar niks van terug in de resultaten.

Of werk zinvol wordt gevonden, hangt vrijwel nooit samen met iets dat een baas of de organisatie doet, aldus Bailey en Madden. Maar omgekeerd: bazen zijn als weinig anderen in staat om positieve gevoelens over het werk de nek om te draaien. Leidinggevenden kunnen het werk dus niet zinvoller maar wel zinlozer maken. Het opdragen van nutteloze taken, werknemers onrechtvaardig behandelen en ze erkenning onthouden, zijn de krachtige harpoenen waarmee managers in staat zijn om werkgeluk effectief tot zinken te brengen. Bij wie wel eens in dienst van een baas heeft gewerkt, komen nu misschien onplezierige herinneringen omhoog.

Leidinggevenden kunnen het werk niet zinvoller maar wel zinlozer maken

De conclusie: mét baas is de kans op zinloze gevoelens over het werk aanmerkelijk groter dan zonder. Het is een bevestiging van wat we eigenlijk wel wisten, namelijk dat je bij zelforganisatie beter weet wat de bijdrage van je werk is, omdat je samen met je collega’s voor het resultaat verantwoordelijk bent. Je doet iets omdat je weet wat het betekent in het grotere geheel van je teamopdracht. Niet omdat de baas het zegt. Het verschil maken zit in zelforganisatie ingebakken.

Opvallend aan het onderzoek van de twee Britten zijn de omschrijvingen van mensen die terugdenken aan zinvolle momenten tijdens hun werkverleden. Zo’n moment was, vertellen verkopers, toen ze klanten goed hadden kunnen helpen. Een vuilnisman herinnert zich de dag dat de waterleiding besmet was geraakt en hij water aan bewoners moest uitdelen, waarmee hij ze kon helpen. Een universiteitsmedewerker beschreef de diplomauitreikingen, die haar het gevoel gaven dat ze haar studenten geholpen had. Helpen is het refrein. Als je in staat bent om iemand te helpen, ga je naar huis met het voldane gevoel dat het een zinvolle dag is geweest. Niet verwonderlijk, want uit ander onderzoek blijkt dat helpen ons gelukkig maakt. Bij ‘geven’ worden dezelfde hersencentra geactiveerd als bij eten en seks: een plezierig gevoel. Zoals Muhammad Yunus, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, zei: “Geld verdienen maakt gelukkig; anderen gelukkig maken, maakt supergelukkig.”

Dit is mijn eerste blog voor Nieuworganiseren.nu, platform van de community die zich inzet voor meer zelforganisatie.